Şantiye Dergisi 381. Sayı (Mayıs-Haziran 2020)

lenme risklerini arttırdığı gibi, görüş mesafesini düşürmesi nedeni ile kaçış faaliyetlerini zorlaştırmaktadır. İsta- tistiklere göre, yangın sırasında ölüm- lerin yaklaşık yüzde 44’ü yanma veya sıcaklıktan değil, ortamdaki aşırı du- man ve gaz nedeniyle boğulmalardan kaynaklanmaktadır. Organikmalzemelerin yanması sı- rasında açığa çıkan toksik gazlardan karbondioksit (CO2) boğucu özelliğe sahip olup, ortamdaki oranı %9’un üzerinde ise boğulmalara, %20’nin üzerinde ise ölümlere neden olmak- tadır. Karbonmonoksit (CO) ise; son derece zehirli olmakla beraber kanı zehirler, hemoglobin ile birleşerek karboksihemoglobin oluşturur ve hücrelere O2 taşınması engellenir. IEC 61034-1/2 test standardı, 1 metre boyundaki kablonun 3x3x3m (27m3) kübik kapalı test odasında %90 etanol, %4 methanol ve %6 saf su karışımı yakıt ile yanması ile açığa çıkan dumanın ışık geçirgenliğinin öl- çümüne dayanır. Işık geçirgenliği mi- nimum yüzde 60 olmalıdır. Diğer bir ifade ile odaya gönderilen her 100 bi- rim ışığın en az 60 birimi odanın kar- şısına geçmelidir. Yüksek yoğunluk- lu duman ışık geçirgenliğini azalttığı için, PVC gibi duman yoğunluğu yük- sek malzemeler, LSOH (low smoke, zero halogen) türü malzemelere göre dezavantajlıdır. Kablolarda kullanılan PVC’nin bileşiminde, yumuşatıcılar ve dolgu malzemeleri belli oranlarda karıştırı- lır. PVC, tümbu karışımve karbon-klor yapısı gereği oldukça yüksek duman emisyonuna sahiptir. PVC bazlı malzemelerin aksine LSOH malzemeler, özel yapıları saye- sinde yanma esnasında yanma ısısını düşürüp, oluşan dumanı absorbe ede- rek çok az duman çıkarırlar. Kablolar sadece kullanılan mal- zemelere göre değil, boyutsal büyük- lüklerine göre de, duman yoğunluğun- da düşük performans gösterebilirler. Özellikle yüksek kesitli ve büyük çaplı kablolar veya plastik malzeme oranı metalik malzeme oranına göre fazla olan kablolar, duman yoğunluğu açı- sından risk oluşturmaktadır. 4. Asit–Gaz Emisyonu (Acid Gas Emission) Plastik malzemeler içinde bulu- nan ve yanma sırasında açığa çıkan halojen gazları son derece zehirli ve tahriş edicidir. Özellikle PVC’de bulu- nan klor, yanma esnasında gaz ola- rak ortama yayılır. Son derece zehirli olmakla beraber havadaki su buharı ile birleştiğinde hidroklorik asit oluş- turmakta ve elektronik cihazlarda korozyona, canlılarda zehirlenme- lere, deri ve göz tahrişlerine neden olabilmektedir. PVC (Polivinilklorür) kimyasal açılımı incelendiğinde, yeşil boyalı olanlar klor atomlarını göstermek- tedir. PVC’nin yüzde 57’si klordan oluşmaktadır. Asit gaz emisyonu testinin stan- dardı IEC 60754-1/2 serileridir. IEC 60754-1 düşük halojen olarak tanım- lanan test metodu olup, halojen yüz- de oranı maksimum %0,5’e kadar izin verir. Bunun yanında, IEC 60754- 2 standardı sıfır halogen olarak tanım- lanabilir. Bunun nedeni yaklaşık 1 gr malzemenin yüksek sıcaklıklarda ya- kılması ile açığa çıkan gazların uygun çözeltilerde biriktirilmesine dayanır. Çıkan gazlar saf /nötr ve pH 7 özelli- ğindeki suda biriktirilerek bu karışım üzerinden pH ve iletkenlik ölçümü ya- pılır. Halojen iyonları ne kadar yüksek ise asitlik artacağı için pH oranı düşe- cek ve suyun iletkenliği artacaktır. Ürünün halojen free (HF) olabilmesi için pH oranı 4,3’ten büyük, iletkenliği ise 10 micro-Siemens/mm’den (bazı kablo standartlarında 2,5 micro-Sie- mens/mm) düşük olmalıdır. Buradaki asitlik oranının ne kadar az olduğuna dair günlük hayattan bir örnek ver- mek gerekirse, pH 4,3 oranı yaklaşık domates suyundaki asitlik oranına eşdeğerdir. LSOH veya halojen içermeyen malzemeler yanma sırasında sıfıra yakın halojen salımı nedeni ile son derece güvenlidir. Kablolar çeşitli plastik katman- lardan oluştuğu için yangın sırasında tüm plastik katmanlar yanmaktadır. Bu durumda sıfır /düşük halojen özel- liği kablonun en üst katmanı olan olan kılıfta değil, tüm kabloda kullanılan ve yanabilenmalzemelerin özelliği ol- ması önemlidir. Kablonun elektriksel, mekanik ve termik parametrelerine bir etkisi olmayan, sadece boşlukla- rın doldurulmasında kullanılan dolgu katmanları dahil tüm yanabilen mal- zemeler sıfır halojen özelliğine sahip olmalıdır. Kabloların yanma performansları ve ürün güvenliği göz önüne alındığın- da, gerek kablo tipi, kesiti ve proses çeşitliliği, gerekse kullanılan malze- melerin çeşitliliği nedeni ile kablolar oldukça karmaşık ve kapsamlıdır. Bu kabloların tasarımı ve üretimi belir- lenen uluslararası standartlara göre son derece hassas ve kapsamlı yöne- tilmesi, yürütülmesi ve sürdürülmesi gerekmektedir. Üreticiler yangına dayanıklı ürün- lerin güvenliklerini, kendi olanakları dahilinde veya harici olanaklardan faydalanarak sağlayabildikleri gibi, bağımsız test kuruluşları ile beraber de çalışabilirler. Kullanıcıların tercihlerinde ise yanma performansı testleri konusun- da dünyada uzman, akredite bağımsız test laboratuvarları ile çalışan, serti- fikalandırılmış firmaları kullanmaları önemlidir. Bağımsız test laboratuvar- ları yanma test performanslarını ürün, tip, kesit ve malzeme gibi değişkenle- ri de göz önüne alarak kapsamlı test programlarından geçirdikten sonra sertifikalandırmakta, testleri periyo- dik aralıklarla tekrarlamakta ve ürün- leri sistemsel ve bağımsız olarak kont- rol etmektedir. Her geçen gün bina içindeki kulla- nım miktarları ve uygulama alanları artan kabloların yanma performans- ları can ve mal güvenliği için hayati önem taşımaktadır. Uygun ve güve- nilir ürünler kullanılması yangın risk- lerini ve olası kayıpları minimize et- mektedir. TEKNİK 71 MAYIS-HAZİRAN 2020